Er is al best wat onderzoek uitgevoerd naar greppelinfiltratie en er worden landelijk her en der proeven mee gedaan, vertelt Marian Bankras, thematrekker Greppelinfiltratie binnen VIPNL. “Het is nu tijd om die kennis en ervaring allemaal te bundelen en goed te onderzoeken wat waar werkt. Dus daar gaan we vanuit VIPNL nu hard mee aan de slag.”

“In eerder onderzoek is geconcludeerd dat een waterstand van 20 tot 40 centimeter onder maaiveld de minste CO₂-uitstoot geeft en zorgt voor minder bodemdaling”, vertelt Bankras. “En van alle manieren om dat te bereiken, lijkt greppelinfiltratie de eenvoudigste ingreep te zijn. Bij greppelinfiltratie gebruik je de greppels niet zozeer om het water af te voeren waarvoor bestaande greppels voor bedoeld waren, maar juist om water vast te houden. Overigens fungeren ze bij veel regen uiteraard ook weer gewoon als afwatering.”

Geschikte proeflocaties

Half maart organiseerde VIPNL een bijeenkomst over dit onderwerp in Amersfoort. Bankras: “We hadden toen  een groep van deskundigen op gebied van veen, hydrologie en eerdere proeven bij elkaar. Zo konden we informatie uitwisselen en inventariseren wat er al gebeurt en wat geschikte pilotlocaties zijn voor het opschalen van greppelinfiltratie voor deze pilot. We weten al wel het een en ander. De volgende stap is om te onderzoeken of greppelinfiltratie kan worden ingezet op grotere schaal en welke gebieden hier qua gebruik geschikt voor zijn.”

Om tot een verdere uitrol van greppelinfiltratie te komen, zijn er vijf doelvragen gesteld:

1. Is het effectief en haalbaar?
2. Welke greppelafstanden, -diepten en -typen passen het beste bij welke omstandigheden?
3. Hoe past het in het agrarisch bedrijfssysteem?
4. Hoe voorkom je degradatie van het grasbestand en stimuleer je kruidenrijkheid?
5. Welk effect heeft het op broeikasgasemissies, waterkwaliteit en biodiversiteit?
6. En namens STOWA: Wat zijn de gevolgen voor de watervraag, -beschikbaarheid, -overlast en -kwaliteit?

Landelijke dekking

Met een groepje bezochten ze dit voorjaar acht locaties waar al proeven worden gedaan. Bankras: “Er bleek een heel aardige landelijke dekking te zijn en een goede diversiteit van het  diverse landgebruik. Maar er bleken ook veel verschillen: zo lagen in Friesland in de graslanden brede greppels en in Noord-Holland juist smalle, op een wei met koeien.”

Na de zomervakantie wordt duidelijk welke locaties geschikt zijn voor de pilot. In samenwerking met Idse Hoving van de WUR, die als onderzoeksleider is aangesteld, worden op deze locaties peilbuizen geplaatst tussen de greppels op bepaalde afstanden. Hiermee wordt wekelijks de grondwaterstand uitgelezen en fysiek gemonitord of er veranderingen optreden in ruigte en kruidenrijkheid op het maaiveld. Bankras: “Ook gaat het Nationaal Onderzoeksprogramma Broeikasgassen Veenweiden (NOBV) op een locatie metingen doen naar de uitstoot van CO₂, lachgas en methaan. Zo krijgen we een goed beeld van wat wel en niet werkt onder diverse omstandigheden.”

Het is de bedoeling dat de monitoring van de waterstanden en de emissies heel 2024 en 2025 plaatsvindt.

Meer weten? Kijk op https://vip-nl.nl/portfolio-item/greppelinfiltratie/

Veenweidegebied en hoger grondwaterpeil: ze gaan vaak samen in één zin. Dan wil je weten wat zo’n hoger waterpeil precies oplevert voor bodemdaling. Maar net zo belangrijk: wat het betekent voor de boerenpraktijk. VIPNL zoekt het op de hoogwaterboerderij in Zegveld uit.

Veenoxidatie leidt tot bodemdaling en CO₂-emissies. Het is ook in het belang van boeren om daar iets aan te doen, aldus Wim Honkoop. “We kunnen de veengronden niet eeuwig blijven droogpompen als we ze willen behouden voor de landbouw. Onze vraag is: hoe komen we tot een landbouwsysteem met melkvee en zo min mogelijk broeikasgassen? Een hoger grondwaterpeil is eigenlijk de enige maatregel waarvan we nu weten dat het echt werkt.”

Wim Honkoop is betrokken bij de hoogwaterboerderij namens proefboerderij KTC Zegveld. Hier wordt al bijna drie jaar lang onderzoek gedaan naar boeren bij hoog water. Honkoop heeft een belangrijke rol: hij is de brug tussen praktijk en onderzoekers. Nieuwe bedrijfsmodellen moeten immers niet alleen bodemdaling verminderen. Ze moeten ook werkbaar zijn voor de boer.

20 centimeter onder maaiveld

Een hoger waterpeil dus. Maar hoe hoog is hoger? Hier speelt de balans tussen drie broeikasgassen. CO₂ komt vrij uit droge veengrond (zuurstofrijk). Methaan komt met name vrij uit natte veengrond (zuurstofarm). Lachgas ontstaat vooral op bemeste gronden met sterk wisselende omstandigheden (o.a. waterpeil). De hoogwaterboerderij werkt daarom met een grondwaterpeil van 20 centimeter onder maaiveld. Dit is het niveau waarin we, tijdens de opzet van het onderzoek, de laagste totale broeikasgasemissies verwachtten. “Of dat inderdaad het beste is voor bodemdaling  en uitstoot, weten we nog niet precies. Dat onderzoeken we ook, in samenwerking met het Nationaal Onderzoeksprogramma Broeikasgassen Veenweiden (NOBV).”

Van diergezondheid tot gewaskwaliteit

Het verzamelen van dit soort wetenschappelijke kennis is een heel belangrijk deel van het onderzoek. Maar net zo belangrijk: wat betekent boeren op hoog water in de praktijk? Verandert de diergezondheid? Maakt het verschil of je Holstein-koeien of Jerseys houdt? Verandert de lengte van het weideseizoen? Is er een verschil in gewasopbrengst of -kwaliteit? En wat betekent het voor biodiversiteit? Het wordt allemaal in kaart gebracht.

Zo lang mogelijk meten

Hoewel het onderzoek al bijna drie jaar loopt, is het voor conclusies nog te vroeg. Daarom gaat het onderzoek onder de vlag van VIPNL door. De proefopzet verandert niet. Honkoop: “We willen heel graag verschillen tussen jaren zien. De eerste jaren waren bijvoorbeeld droog. Het voorjaar van 2023 was voor het eerst heel nat. Dat heeft gevolgen: voor het moment dat de koeien naar buiten gaan, dat was dit jaar een week later. En ook voor de gewaskwaliteit in de weidepercelen, die wat minder was.”

Wat Honkoop wel durft te stellen: “Boeren met hoog water kán. Maar daar zitten wel kosten aan: alleen al omdat je een ander watersysteem nodig hebt, wat beheer en onderhoud vraagt. Of dit ooit beleid wordt, is een politieke en maatschappelijke vraag. Wij willen zorgen voor de feiten: zo goed mogelijk in kaart brengen wat het betekent voor de broeikasgassen en de economie van een bedrijf.”

Lees meer over het VIPNL-thema Boeren op hoog water