Themasheet Greppelinfiltratie

Greppelinfiltratie

Wat is Greppelinfiltratie?

Greppelinfiltratie wordt gezien als een goedkope, laagdrempelige manier om bodemdaling en broeikasgasemissies te reduceren. Het is een methode waarbij greppels – die zijn aangebracht voor de afvoer van overtollig regenwater – worden ingezet als infiltratiesysteem in de zomerperiode (mei tot eind oktober). De methode werd door boeren in de jaren 50 tot 70 al toegepast om verdroging tegen te gaan, maar is in de laatste decennia in de vergetelheid geraakt.

Door bestaande of nieuwe greppels permanent watervoerend te houden is de ervaring dat in het zomerhalfjaar de grondwaterstand stijgt, wat bijdraagt aan het verminderen van maaivelddaling en broeikasgasemissies. Bij greppelinfiltratie in combinatie met een hoog slootpeil kunnen de greppels met een buis worden gevoed met water. Hiervoor is een verhoging van het oppervlaktewaterpeil in het hele peilvak noodzakelijk. Greppels kunnen ook met water gevoed worden met een pomp op zonne-energie. Er is dan geen peilverhoging nodig.

Waarom is het belangrijk?

Waar onderwaterdrains of drukdrains als maatregel worden gezien voor intensieve landbouw, is greppelinfiltratie mogelijk juist een oplossing voor meer extensieve gebieden. Het gaat dan om lastig te bereiken gebieden als vaarpolders, maar ook NNN-gebieden in agrarisch beheer, knikpuntgebieden en dergelijke.

Wat het effect is van greppelinfiltratie in meer complete landbouwsystemen op de bedrijfsvoering, bijvoorbeeld een hoogwaterboerderij waarin meerdere vernattingsmaatregelen worden ingezet, is nog niet bekend*. Ook is er nog weinig zicht op de effecten van greppelinfiltratie op de hoeveelheid broeikasgasemissies en over het mechanistisch begrip van het ontstaan hiervan.

* In het Onderzoeksrapport Bedrijfsberekeningen is het effect van greppelinfiltratie op de bedrijfsvoering door de WUR in 2020 onderzocht. Om een hoge grondwaterstand te bereiken in de zomer moeten greppels vrij dicht bij elkaar liggen. Dit werkt kostenverhogend op de bedrijfsvoering.

CONTACT

Koen Workel (Natuurlijke Zaken)

E-mailadres:
k.workel@natuurlijkezaken.nl

TEAM

Koen Workel (Natuurlijke Zaken)
Idse Hoving (Wageningen Lifestock Research)
Max Schellevis (Natuurlijke Zaken)
Henk Schilder (Wageningen Livestock Research)
Karel van Houwelingen (Kennis Transfer Centrum – Zegveld)

STAKEHOLDERS

Agrariërs, pachters, TBO’s (Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten, Groninger Landschap, waterschappen en provincies)
Het ministerie van LVVN
Nationaal Onderzoeksprogramma Broeikasgassen Veenweiden (NOBV) en STOWA (Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer)
Water, Land en Dijken
Stimuland
Provincie Groningen
Provincie Utrecht
Veenweiden Innovatie Centrum (VIC)
Proefboerderij KTC Zegveld
Proeftuin Veenweiden Alblasserwaard
Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden
Wetterskip Fryslân; Waternet
Hoogheemraadschap Schieland en de Krimpenerwaard
Hoogheemraadschap van Delfland
Staatsbosbeheer
Natuurmonumenten
LandschappenNL
BoerenNatuur
Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

DISCLAIMER

Een mogelijk nadeel bij greppelinfiltratie is dat het risico op afvoer van meststoffen via de greppel groter is. Door een groter aandeel open waterverdamping kan greppelinfiltratie leiden tot een hoger waterverbruik ten opzichte van waterinfiltratie met buisdrains. Bij intensieve begreppeling kan het aandeel methaan- en lachgasemissie vergroten. Bij open water, dus ook bij watervoerende greppels wordt het risico op leverbot groter.

Voorlopige resultaten

Klimaat en milieu
Greppelinfiltratie verhoogt de grondwaterstand in een perceel door in de zomerperiode de greppels water te laten voeren uit de omringende sloten. Hoe dichter de greppels bij elkaar liggen, des te hoger is de grondwaterstand.

Verwacht wordt dat grondwaterstanden van – 40 cm beneden maaiveld kunnen worden gehaald bij een greppelafstand van 6-9m. Door de hogere grondwaterstand kan waarschijnlijk een flinke CO2 reductie gehaald worden. Hoeveel dit is wordt vanaf 2024 gemeten door het NOBV tot en met 2027. Greppelinfiltratie is het meest effectief wanneer de greppels op 6 -10m uit elkaar liggen. Hierbij is een grondwaterstand in de zomer realiseerbaar van +/- 40cm onder maaiveld. Deze korte afstand maakt het lastig voor intensieve landbouw.

Op de afbeelding is zichtbaar dat bij een greppelafstand van 6m het grondwaterpeil nagenoeg het hele jaar op -40cm blijft staan, terwijl bij 12m en 24m greppelafstand het peil in de zomer uitzakt naar -60/-70cm onder maaiveld.

Bron: Onderzoek vernattingsmaatregelen

Lees meer

Ondernemers
Ondernemers zijn enthousiast enerzijds en sceptisch anderzijds. Greppelinfiltratie is goedkoop en gemakkelijk te realiseren wanneer het slootpeil tot -20 cm beneden maaiveld gebracht wordt. Bij diepere slootpeilen kan actief water ingepompt worden.

Nadeel is mogelijk een vergroting van het risico op het voorkomen van leverbot. Dit is een serieuze bedreiging voor het vee. Een andere kanttekening is dat de intensieve begreppeling die nodig is voor een hoge grondwaterstand een intensieve bedrijfsvoering sterk belemmert. De maatregel is dan ook vooral goed toepasbaar bij extensieve graslandpercelen, vochtige natuurgraslanden, hooiland en vaarland.

Lees meer

Maatschappij
Maatschappelijk gezien is greppelinfiltratie een positieve maatregel, omdat deze vaak wordt toegepast in extensievere graslandpercelen die kruidenrijk zijn en ook meer natuurwaarden hebben.

De maatregel hoort bij extensief boeren en ‘ouderwets’ graslandbeheer met ook vaak meer weidevogels. Economisch gezien heeft de maatregel een verlaging van de economische waarde tot gevolg vanwege het extensief gebruik en een verhoging van de maatschappelijke waarde.

Lees meer

Water
De eerste resultaten van de grondwatermonitoring laten verschillen zien tussen het infiltratie- en referentiegedeelte.

Echter door het zeer natte voorjaar en de nog korte monitoringsperiode zijn de resultaten te prematuur om conclusies te kunnen trekken over het effect ten opzichte van de referentie (zonder waterinfiltratie) en de greppelafstand. De resultaten verschillen sterk tussen de locaties aangezien er nog veel storingen in het onderzoek plaatsvonden door onvoldoende aanvoer van water in de infiltratiegreppels of onvoldoende afvoer van water in de referentiegreppels. Helaas kwam dat te vaak voor en dat betekent dat de uitvoering veel aandacht behoeft en de beheerders van de proeflocaties hier ervaring in moesten opdoen. Verder lijkt het erop dat het effect van de greppelafstand sterk afhankelijk is van de locatie. Zo kon een ruime greppelafstand op de ene locatie een groter effect op de grondwaterstand hebben dan een kleinere greppelafstand op een andere locatie. Dit zou kunnen betekenen dat het goed is om van de bestaande greppelafstand uit te gaan en dat per locatie bekeken moet worden of het effect nog vergroot dient te worden door de greppelafstand te verkleinen.

Figuur 1. Grondwaterstanden op dagbasis gemiddeld over locaties en per locatie voor de behandelingen Infiltratie en Referentie gemeten met Ellitrack sensoren (Leidendorp Instruments B.V.) op een kwart van de greppelafstand, gemiddeld (X) en met spreiding tussen de waarnemingen. De weergegeven kaders betreffen de verdeling van resultaten in kwartielen, exclusief de mediaan. De verticale lijnen geven variabiliteit buiten het bovenste en onderste kwartiel aan en punten buiten die lijnen betreffen sterk afwijkende waarden.

Lees meer

wet en regelgeving

De watervoerende greppels moeten volgens de regelgeving van RVO op dit moment buiten de mestboekhouding worden gehouden. De oppervlakte van het perceel neemt daardoor af met de oppervlakte van de greppels. Dit wordt door agrariërs als een nadeel beschouwd van deze maatregel.

Wanneer met een combinatie van greppelinfiltratie en slootpeilverhoging wordt gewerkt, dan is een omgevingsvergunning nodig bij het waterschap voor het doorvoeren van een peilverhoging. Slootpeilverhoging op peilvakschaal gebeurt vaak samen met het waterschap. Voor aanpassingen binnen een peilvak kan de ondernemer de maatregel vaak zelf regelen.

Stimuleringsregels

Er wordt momenteel gemeten aan greppelinfiltratie. Hierbij zijn grondwaterstand, watervraag en -kwaliteit en broeikasgasemissies van belang. Wanneer er voldoende bekend is over de maatregel en deze mee kan in de SOMERS systematiek, dan zullen bij LVVN ook stimuleringsmaatregelen worden gemaakt die het aantrekkelijker maken voor ondernemers om greppelinfiltratie in hun bedrijfsvoering in te brengen. Dit zal voornamelijk gelden voor de zomerperiode waarbij er een verdampingsoverschot is.

Meer over thema

Innovatiefunnel

Meer informatie over de funnel

STAND VAN ZAKEN

Greppelinfiltratie zit tussen -2 en -1 in: minimaal werkende diensten, nog geen opgeschaalde pilots.

De proef is nog te recent gestart om al conclusies te kunnen trekken over resultaten. Eerst moet geruime tijd gemonitord en gemeten worden om te zien wat het effect op de grondwaterstanden en de emissiereductie daadwerkelijk is. In het beleidsvoornemen Bodem- en water sturend van het ministerie van I&W wordt voorgesteld om in de veenweidegebieden een grondwaterstand van minimaal 40 cm onder maaiveld te realiseren. Aan de hand van de meetresultaten kan de gewenste greppelafstand vastgesteld worden om dit te bereiken.

In 2024 is gestart met het monitoren van de grondwaterstanden. Verder is de botanische samenstelling van het grasland en de greppels gekarteerd en is eind mei gestart met het monitoren van de waterkwantiteit en -kwaliteit op drie van de negen locaties. Voor het meten van de waterkwantiteit zijn bi-directionele debietmeters geplaatst die een minimale meetcapaciteit hebben van 1 cm per seconde.

Het groeiseizoen van 2024 heeft vooral veel ervaringskennis opgeleverd betreffende de aandacht die greppelinfiltratie vraagt om daadwerkelijk de greppels continue gevuld te houden. Het effect op de grondwaterstand verschilde sterk tussen de locaties, afhankelijk van het functioneren van de greppels. Verder lijkt het erop dat het effect van de greppelafstand sterk afhankelijk is van de locatie en minder van de greppelafstand.

Debietmeter op locatie Lytse Deelen (PROMECO B.V)

Lees meer

TIJDLIJN

Maart 2023

Startbijeenkomst
april - september 2023

In totaal 10 locaties aangemeld en bezocht voor geschiktheid pilot
september - december 2023

voorbereiding percelen
december 2023 - januari 2024

Inrichting percelen voor start pilot
11 januari 2024

Bijeenkomst met STOWA over het inrichten onderzoek voor beantwoorden van watervragen van het STOWA
februari 2024

Testronde maken op locaties t.b.v. instrueren wekelijkse monitoring
februari - maart 2024

Beginnen met meten seizoen 2024 en 2025

Pilotlocaties

Relatie met andere VIPNL thema’s

Greppelinfiltratie valt onder het innovatiespoor water, samen met onder andere het thema Veenweidesloot van de toekomst (VeeST).

Er is een relatie tussen de infiltratiemaatregel, greppelinfiltratie, het graslandgebruik en diergezondheid door de extra vernatting die dit tot gevolg kan hebben, voor zowel gangbare melkveehouderij als natuurbeheer. Een innovatie die dit probleem zou kunnen verminderen is draadloos dynamisch beweiden, waarbij koeien met een GPS systeem uit de greppels kunnen worden gehouden. Dit zou ook het risico op leverbot nabij natte greppels kunnen verminderen.

Proeven met Draadloos Dynamisch Weiden wijzen in eerste instantie uit dat er een onnauwkeurigheid van ongeveer 5m in het GPS-systeem zit, waar het lastig is te combineren met greppelafstanden van 6-10m.