Profielkeren

Wat is profielkeren?

Veenweidegebieden zijn waardevol voor natuur en landbouw, maar vormen ook een bron van broeikasgassen. Als veen droog komt te liggen, komt er zuurstof bij. Het veen wordt dan afgebroken door bacteriën (veenoxidatie) en bij dat proces komen koolstofdioxide (CO2), methaan (CH4) en in kleinere hoeveelheden lachgas (N2O) vrij, broeikasgassen die zorgen voor het verder opwarmen van de aarde.

Om uitstoot van broeikasgassen uit veen te verminderen is het belangrijk om slimme oplossingen te vinden die passen bij het gebruik van het land. Bij bodems met een dunne veenlaag is profielkeren zo’n mogelijke innovatieve methode. Bij profielkeren wordt het bodemprofiel letterlijk omgekeerd. Zand dat onder het veen ligt wordt naar boven gehaald en het veen wordt dieper gebracht, zoveel mogelijk onder de grondwaterspiegel. Daardoor kan er minder zuurstof bij en dat remt de uitstoot van broeikasgassen sterk af. Helemaal stoppen lukt niet omdat er ook bacteriën zijn die het veen zónder zuurstof langzaam afbreken. Maar dat gaat wel veel trager.

Op verschillende proefvelden in het Friese Veenweidegebied en het veengebied in Rouveen (Overijssel) wordt onderzocht hoe profielkeren invloed heeft op de uitstoot van broeikasgassen. Het is tegelijk interessant te weten wat de invloed is op de bodemvruchtbaarheid, het bodemleven en de droogtegevoeligheid.

Waarom is het belangrijk?

Het voornemen van de Nederlandse overheid is om in 2030 de broeikasgasemissie uit het veenweidegebied te verlagen met 49% ten opzichte van 1990. Profielkeren is een van de methoden die kan helpen in de strijd tegen klimaatverandering. Doordat het veen weer onder de grondwaterspiegel komt te liggen stoot het minder CO2 uit. Als profielkeren op grotere schaal wordt toegepast, kan het een belangrijke bijdrage leveren aan het terugdringen van de uitstoot in Nederland. Daarnaast heeft het keren van bodemprofielen in veengebied andere voordelen:

  • Betere draagkracht van de toplaag: voor de boer is het grote voordeel van profielkeren, dat de huidige functies van het land behouden kunnen blijven.
  • Betere waterhuishouding: na profielkeren heeft het minder zin om het slootpeil te verhogen, want het zand bovenop houdt water niet zo goed vast. Daardoor komt er minder bagger in de sloten. Maar er zit ook een nadeel aan: het perceel wordt droogtegevoeliger doordat er minder beschikbaar vocht in de bovenste decimeters van het profiel voorkomt.

Welke bodem is geschikt?

Profielkeren is een kansrijke methode, maar het kan niet overal zomaar worden toegepast. De maatregel is vooral interessant bij gebieden waar de grondwaterspiegel niet verhoogd kan worden, het veenpakket niet te dik is (tot 1 meter) en het zand onder het veenpakket geschikt is voor landbouw. Profielkeren is vooral geschikt in veengebieden waarbij:

  • Er een geschikte zandlaag onder het veen ligt. Het zand moet dicht genoeg bij de oppervlakte liggen om naar boven gehaald te kunnen worden. Als het zand direct onder een dunne veenlaag ligt, is er eigenlijk te weinig veen om te keren en levert het weinig effect op. De begindiepte van het zand moet tussen de 50 en 80 cm beneden het maaiveld zijn en tenminste 60 cm dik van circa dezelfde kwaliteit. Daarbij mag het niet te fijn zijn en mag er in deze laag geen keileem voorkomen.
  • Het grondwaterpeil hoog genoeg is, ook in droge perioden, zodat het veen na keren ook daadwerkelijk onder de grondwaterspiegel komt te liggen.
  • De omgekeerde bodem bruikbaar blijft voor de huidige functies, zoals landbouw of natuurbeheer. Zand maakt de grond vaak steviger en beter bewerkbaar, maar dit hangt af van de lokale situatie. Het is belangrijk om vooraf te onderzoeken of de bodem geschikt blijft voor landbouw en of er eventueel aangepaste bemesting of waterbeheer nodig is.

Klei zou in theorie ook kunnen werken. Klei is bovendien van nature vruchtbaar en heeft een positief effect op de draagkracht van de toplaag. Het heeft daardoor een positief effect op het landbouwkundig gebruik, maar het uiteindelijke effect is sterk afhankelijk van de dikte van de hoeveelheid aangebrachte klei en de oorsprong van dit materiaal. Er wordt binnen VIPNL geëxperimenteerd met zowel het keren van veen met zand als het aanbrengen van klei op veen.

CONTACT

Dirk Johan Feenstra (LTO Noord)

E-mailadres:
dfeenstra@ltonoord.nl

  • Klaas Kooistra (Onafhankelijk bodemexpert)
  • Maaike van Agtmaal (Louis Bolk Instituut)
  • Nico van der Weerd (Agrariër in de Groote Veenpolder)
  • Jan Dunnink (Agrariër Noordwest Overijssel)
  • Dirk Johan Feenstra (LTO Noord)
  • Sjoerd van der Meulen (LTO Noord)
  • Provincie Fryslân
  • Provincie Overijssel
  • Wetterskip Fryslân
  • Louis Bolk Instituut
  • Veenweiden Innovatiecentrum
  • VIC Zegveld
  • LTO Noord
  • Loonbedrijf Rijpma
  • Van Werven Infra & Recycling
  • Initiatiefgroep Groote Veenpolder
  • Provincie Overijssel; Provincie Groningen
  • Waterschap Drents Overijsselse Delta
  • Agrariërs Groote Veenpolder en Noordwest Overijssel
  • Lokale gemeenschappen Groote Veenpolder en Noord-Overijssel

DISCLAIMER

De ingreep in het bodemprofiel vraagt om zware machines en deskundigheid en dat maakt de ingreep ook relatief kostbaar. Zonder subsidies of samenwerking is het lastig om dit grootschalig uit te voeren.

Ondanks dat profielkeren een maatregel is die kan helpen de uitstoot van broeikasgassen te verminderen, levert de aanpak ook discussie op. Dat komt vooral doordat het keren van de bodem gevolgen kan hebben voor andere waarden:

  • Cultuurhistorie: het kunstmatig veranderen van de natuurlijke opbouw van de bodem wordt maatschappelijk door sommige partijen niet wenselijk gevonden.
  • Natuur: planten en dieren die afhankelijk zijn van de huidige omstandigheden, zoals weidevogels, kunnen last krijgen van de veranderingen. Maar het kan ook positief werken op weidevogels door het bereiken van een gezondere bodem en grasmat.

Het is nog niet precies bekend hoe groot het effect van profielkeren op de uitstoot van broeikasgassen daadwerkelijk is, omdat er nog weinig (lange-termijn)metingen zijn gedaan. Voor de toekomst is het dus wel belangrijk dat er meer onderzoek wordt gedaan naar de effecten op lange termijn. Hoeveel uitstoot kan er precies worden bespaard? En wat betekent het voor het landbouwkundig gebruik, de natuur, bodemkwaliteit en waterhuishouding op de langere duur?

Voorlopige resultaten

  • Succesvolle proeven

    Het profielkeren op de proefvelden in Friesland en Rouveen is succesvol uitgevoerd: het veen ligt nu dieper, het zand bovenop en de grasmat is alweer hersteld. De percelen zijn dus gewoon bruikbaar gebleven.

  • Klimaat en milieu

    Het onderzoek is in 2023 opgestart. Resultaten op broeikasgasemissies zijn nog niet bekend. De bodem moet zich eerst zetten en daarna kan gemeten worden. De aanname is dat het keren van de bodem een gunstig effect heeft wanneer de veenlaag onder het grondwaterpeil komt te liggen. Bij de werkzaamheden treedt een flinke uitstoot op. Hoe groot deze uitstoot is moet nog worden onderzocht.

  • Ondernemers

    Voor de meer intensieve melkveebedrijven lijkt dit een gunstige maatregel te zijn, omdat er niet veel hoeft te worden veranderd in de bedrijfsvoering. Door de bouwvoor opzij te zetten en terug te brengen na het profielkeren is er voldoende organische stof in de toplaag van de bodem om graslandbeheer weer snel op te starten.

Meer over thema

12

Stand van zaken

Het project bevindt zich momenteel in fase -3 van het innovatiefunnel, ideeën. Het profielkeren op de proefvelden is technisch goed gelukt en de bodem is zich nu aan het zetten. De daadwerkelijke klimaateffecten moeten nog worden gemeten.

TIJDLIJN

Pilotlocaties

1
2
1

Munnekeburen

2

Rouveen

Relatie met andere VIPNL thema’s

Overlagen valt onder het thema bodem maar is gerelateerd aan de andere thema’s landgebruik en integrale bedrijfsvoering.

Landgebruik: Profielkeren heeft invloed op het landgebruik. Door de onderliggende zandlaag naar boven te halen kunnen percelen eerder in het jaar worden bewerkt wat ten voordele is van het landbouwkundig gebruik van het perceel.

Integrale bedrijfsvoering: Profielkeren is een praktische maatregel voor integrale bedrijfsvoering. Door het keren wordt er gewerkt aan het optimaliseren van de landbouwkundige bedrijfsvoering met een lage broeikasgasuitstoot door veenoxidatie.

CONTACT

Dirk Johan Feenstra (LTO Noord)

E-mailadres:
dfeenstra@ltonoord.nl